Rok Kościelny
Rok Liturgiczny w Kościele Rzymskokatolickim
Wielkimi krokami zbliżamy się do zakończenia Roku Kościelnego. W Uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata obchodzimy już ostatnią niedzielę roku, w sobotę już się on zakończy, by od przyszłej niedzieli rozpocząć nowy.
Rok Liturgiczny w Kościele jest zupełnie inny niż ten, który znamy z tradycyjnego kalendarza świeckiego, choć w pewnych rzeczach się pokrywa. Warto, by katolik znał budowę tego kalendarza, by lepiej rozumieć układ okresów liturgicznych, uroczystości, świąt, wspomnień i innych obchodów w liturgii Kościoła. Dlatego zapraszam do zapoznania się z poniższymi informacjami na ten temat.
Na początek przedstawmy ogólną budowę Kalendarza Liturgicznego w Kościele Rzymskokatolickim. Cały rok dzieli się na następujące okresy:
1. ADWENT
Czas trwania
Od I Niedzieli Adwentu do 24 grudnia włącznie.
Długość okresu
Długość zmienia się każdego roku w zależności od tego, jak wypada Uroczystość Narodzenia Pańskiego. Należy sprawdzić w jaki dzień tygodnia wypada Boże Narodzenie 25 grudnia i odliczyć wstecz 4 niedziele. Gdy Boże Narodzenie wypadnie w niedzielę, to wówczas Adwent trwa możliwie najdłużej, czyli 28 dni, gdy jednak wypadnie w poniedziałek, wówczas trwa najkrócej, czyli 22 dni.
Cechy charakterystyczne Adwentu
Nie ważne ile dni trwa Adwent, zawsze dzieli się na dwie części. Pierwsza część od I Niedzieli Adwentu do 16 grudnia - liturgia tego czasu ukazuje powtórne przyjście Chrystusa na końcu czasu. Czas drugiego okresu od 17 do 24 grudnia przygotowuje bezpośrednio do Bożego Narodzenia. Kolorem liturgicznym jest fioletowy. Liturgia zezwala na odprawienie we wszystkie dni powszednie Adwentu po jednej Mszy Świętej o Matce Bożej w Adwencie, zwanej Mszą Świętą Roratnią. Zwyczajem w Adwencie jest zapalanie czterech świec adwentowych, które symbolizują upływający czas, który przybliża do przyjścia Chrystusa na świat, ponadto podczas Mszy Świętych Roratnich zapala się świecę maryjną, zwaną roratką, a dodatkowo każdy uczestnik liturgii trzyma w dłoniach zapaloną świecę, symbol czuwania i gotowości na przyjście Pana. W Adwencie śpiewa się w liturgii liturgiczne pieśni Adwentowe. Chociaż jest to radosny czas oczekiwania, to jednak pozostaje Adwent czasem pokutnym, dlatego w liturgii nie używa się hymnu "Gloria" ("Chwała na wysokości Bogu") oprócz uroczystości oraz Mszy Świętych Roratnich.
2. OKRES NARODZENIA PAŃSKIEGO
Czas trwania
Od Uroczystości Narodzenia Pańskiego 25 grudnia do Niedzieli Chrztu Pańskiego włącznie, czyli pierwszej niedzieli po Uroczystości Objawienia Pańskiego 6 stycznia.
Długość okresu
Zmienia się każdego roku w zależności od tego w jaki dzień tygodnia wypadnie dzień 6 stycznia. Gdy wypadnie w niedzielę, wówczas Okres Bożego Narodzenia jest najdłuższy i trwa 20 dni, gdy 6 stycznia wypadnie w sobotę wówczas okres ten trwa 13 dni.
Cechy charakterystyczne Bożego Narodzenia
Liturgia tego okresu skupia się na przyjściu Chrystusa w ciele, kiedy Słowo stało się ciałem za sprawą Ducha Świętego w Maryi Dziewicy. Kolorem liturgicznym jest biały. 25 grudnia rozpoczyna się także Oktawa Narodzenia Pańskiego (do 1 stycznia włącznie). W liturgii śpiewa się liturgiczne pieśni bożonarodzeniowe, czyli kolędy. W tradycji polskiej liturgia dopuszcza śpiewanie kolęd aż do 2 lutego. Bardzo ważną tradycją jest Msza w nocy, zwana Pasterką odprawiana zwykle o północy z 24 na 25 grudnia oraz świąteczne dekoracje w świątyni, wśród których szczególne miejsce zajmuje szopka bożonarodzeniowa ze Świętą Rodziną.
3. OKRES ZWYKŁY
Czas trwania
Od poniedziałku po Niedzieli Chrztu Pańskiego do wtorku przed Środą Popielcową włącznie.
Długość okresu
Okres ten jest najdłuższym ze wszystkich, choć zostanie przerwany przez Wielki Post i Wielkanoc. Pierwsza jego część jest krótka i jest uzależniona od tego, kiedy wypada Wielkanoc. Wielkanoc może wypaść najwcześniej 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia, stąd rozpoczęcie Wielkiego Postu również ulega zmianie. Dlatego Środa Popielcowa może wypaść najwcześniej 4 lutego, a najpóźniej 10 marca. Dlatego pierwsza część Okresu Zwykłego kończy się pomiędzy 3 lutego, a 9 marca. Przy wyliczaniu dokładnie dni trzeba też wziąć pod uwagę rozpoczęcie tego okresu, które każdego roku jest inne. Dlatego nie potrzeba wyliczać dokładnej liczby dni, ale należy pamiętać, że cały Okres Zwykły to 34 Niedziele Zwykłe, przerwane Wielkim Postem i Wielkanocą
4. WIELKI POST
Czas trwania
Od Środy Popielcowej do Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek wyłącznie.
Długość okresu
Każdego roku jest taka sama, Wielki Post obejmuje dokładnie 43 dni, choć mówi się o 40-dniowym czasie pokuty. Gdyby założyć 40 dni trwania Wielkiego Postu, to kończyłby się on w VI Niedzielę Wielkiego Postu, zwaną Niedzielą Palmową. Po niej zaczynają się obchody tzw. Wielkiego Tygodnia, jednak oficjalnie Wielki Tydzień nie jest wydzielony jako osobny okres liturgiczny, dlatego Wielki Post trwa jeszcze przez 3 dni po Niedzieli Palmowej.
Cechy charakterystyczne Wielkiego Postu
Okres Wielkiego Postu, podobnie jak Adwent jest podzielony na dwie części. Pierwsza w liturgii podkreśla znaczenie pokuty i nawrócenia i trwa do soboty VI Tygodnia Wielkiego Postu. Druga część skupia się na Męce i Śmierci Jezusa Chrystusa. W drugiej części zasłania się lub wynosi ze świątyni wszystkie krzyże. Dawno praktykowano także zasłanianie wszystkich obrazów. Kolorem w liturgii jest fioletowy. W liturgii używa się także odpowiednich pieśni wielkopostnych, które treściowo muszą odpowiadać charakterowi pierwszej i drugiej części Wielkiego Postu. Pięknymi tradycjami w tym czasie jest odprawianie nabożeństw wielkopostnych, jak Drogi Krzyżowe, czy Gorzkie Żale. W czasie Wielkiego Postu nie używa się hymnu "Gloria" oprócz uroczystości, a aklamacja Alleluja (przed Ewangelią) jest zastąpiona słowami "Chwała tobie, słowo Boże" lub "Chwała Tobie, Królu wieków". "Alleluja" nie może być używane w żadnej modlitwie, ani w żadnej pieśni, by potem wybrzmieć po raz pierwszy podczas Wigilii Paschalnej w Wielką Noc.
5. ŚWIĘTE TRIDUUM PASCHALNE
Czas trwania
Od Mszy Wieczerzy Pańskiej do Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego włącznie.
Długość okresu
Jak sama nazwa wskazuje, "triduum" oznacza trzy dni. Są to Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota oraz Wigilia Paschalna w Wielką Noc.
Cechy charakterystyczne Triduum Paschalnego
To najważniejsze liturgiczne obchody w Kościele w ciągu całego Roku Liturgicznego, aż trudno od czegoś zacząć, tak bardzo bogate w treści i symbole są te wyjątkowe dni.
Po krótce należy powiedzieć, że w Wielki Czwartek odprawia się Mszę Wieczerzy Pańskiej, podczas której wspomina się ustanowienie Eucharystii i Kapłaństwa podczas Ostatniej Wieczerzy przez Jezusa Chrystusa. W liturgii używa się szat koloru białego, czyta się Ewangelię o umyciu nóg Apostołom, po czym na tę pamiątkę proboszcz parafii może umyć nogi dwunastu mężczyznom. Po zakończonej liturgii przenosi się Najświętszy Sakrament w uroczystej procesji do bocznego ołtarza, czyli Kaplicy Przechowania, zwanej Ciemnicą. Główny ołtarz ma pozostać pusty i obnażony aż do Wigilii Paschalnej. Rozpoczyna się wówczas cicha Adoracja Najświętszego Sakramentu w Kaplicy Przechowania, która trwa do Liturgii Wielkiego Piątku, podczas której rozważa się ostatnie godziny z życia Pana Jezusa.
W Wielki Piątek Kościół nie sprawuje Ofiary Mszy Świętej, gdyż najdoskonalszą Ofiarę tego dnia składa sam Jezus Chrystus na ołtarzu krzyża i nie ma potrzeby jej powtarzania. Wieczorem rozpoczyna się Liturgia Wielkiego Piątku, która charakteryzuje się cichym wejściem do obnażonego ołtarza oraz prostracją przewodniczącego zgromadzenia, czyli leżenia krzyżem przez głównego celebransa, który ubrany jest w szaty mszalne koloru czerwonego. Następnie czyta się lekcje, wśród których główne miejsce zajmuje opis Męki Pańskiej według Świętego Jana. Po Ewangelii śpiewa się najuroczystszą Modlitwę Wiernych w ciągu całego roku. Składa się ona z 10 wezwań modlitewnych oraz 10 kolekt, obejmujących wszystkie ludzkie stany. Po jej zakończeniu następuje wniesienie zasłoniętego krzyża, jego uroczyste odsłonięcie oraz indywidualna Adoracja drzewa krzyża "na którym zawisło Zbawienie świata". Po Adoracji krzyża następują obrzędy Komunii Świętej. Udziela się wówczas Komunii konsekrowanej podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej. Po zakończeniu komunikowania przenosi się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej welonem do Grobu Pańskiego i wystawia do Adoracji, która zostanie zakończona przed Wigilią Paschalną. Podczas niej rozważa się Śmierć Chrystusa, złożenie Ciała Pańskiego do Grobu i Jezusowe zstąpienie do Otchłani.
W Wielką Sobotę Kościół w dalszym ciągu nie sprawuje Ofiary Mszy Świętej i trwa w wielkiej żałobie przy Grobie Pańskim. Gromadzić się jedynie można na Liturgii Godzin. Kolorem Liturgicznym Wielkiej Soboty jest fioletowy. Tego dnia zwykle następuje poświęcenie pokarmów na stół wielkanocnych.
W Wigilię Paschalną rozpoczyna się już Wielkanoc, choć jeszcze trwa Triduum Paschalne. Msza Święta Wigilii Paschalnej kalendarzowo należy do soboty, choć w liturgii świętuje się już Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego, dlatego celebruje się ją po zachodzie słońca w szatach koloru białego. Wigilia Paschalna jest najbardziej uroczystą i najważniejszą liturgią w ciągu całego roku. Rozpoczyna się poza świątynią przy rozpalonym ognisku, które jest błogosławione i od którego odpala się nowy Paschał - świece symbolizującą Zmartwychwstałego Pana. Po wejściu do świątyni wierni zapalają swoje świece od Paschału, aby następnie wysłuchać Orędzia Wielkanocnego. Po jego zakończeniu następuje bardzo rozbudowana Liturgia Słowa, w której skład wchodzi aż siedem czytań ze Starego Testamentu wraz z Psalmami oraz jedno czytanie z Nowego Testamentu, zwane epistołą. Po epistole po raz pierwszy od Środy Popielcowej intonuje się uroczyste Alleluja i słucha się Ewangelii o Zmartwychwstaniu. Zanim rozpocznie się Liturgia Eucharystyczna Mszy Świętej wcześniej błogosławiona jest woda chrzcielna oraz wszyscy zgromadzeni odnawiają przyrzeczenia chrzcielne. Tego dnia udziela się sakramentów inicjacji chrześcijańskiej (chrztu świętego, bierzmowania i Eucharystii) katechumenom (przygotowującym się do włączenia we wspólnotę Kościoła). Po zakończeniu Mszy Świętej można odprawić procesję Eucharystyczną, zwaną Rezurekcją. Można również przeprowadzić całonocną Adorację Najświętszego Sakramentu przy Grobie Pańskim i dopiero rano o świcie wyjść z procesją.
5. OKRES WIELKANOCNY
Czas trwania
Od Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego (ona zaczyna się Wigilią Paschalną i należy do Triduum Paschalnego, jak i do Okresu Wielkanocnego) do VII Niedzieli Wielkanocnej, czyli Niedzieli Zesłania Ducha Świętego.
Długość okresu
Każdego roku taka sama, obejmuje dokładnie 50 dni (7 Niedziel Wielkanocnych, z których ostatnia jest Niedzielą Zesłania Ducha Świętego).
Cechy charakterystyczne okresu
Czas Wielkanocny jest najbardziej radosnym czasem w ciągu roku. Liturgia, modlitwy i pieśni wielkanocne ukierunkowują na największą Tajemnicę naszej wiary - Zmartwychwstanie. Przez cały okres 50 dni używa się w liturgii koloru białego, poza jednym wyjątkiem, podczas, gdy w Zesłanie Ducha Świętego używa się koloru czerwonego. Po Wielkanocy przeżywana jest dodatkowo Oktawa Zmartwychwstania Pańskiego. Dodatkową ciekawostką jest to, że podczas wykonywania psalmów responsoryjnych w niektóre dni są dozwolone tzw. psalmy allelujaistyczne, tzn., że zamiast refrenu śpiewa się Alleluja. Należy też pamiętać, że w trakcie Oktawy Wielkanocy oraz w Niedzielę Zesłania Ducha Świętego rozbudowana jest formuła rozesłania: "Idźcie w pokoju Chrystusa. Alleluja, Alleluja! - Bogu niech będą dzięki. Alleluja, Alleluja!" Do dnia Wniebowstąpienia Pańskiego (40 dni po Zmartwychwstaniu, bądź w polskim kościele w VI Niedzielę Wielkanocną) w głównym ołtarzu ustawia się figurę Chrystusa Zmartwychwstałego z czerwoną chorągwią. Natomiast do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego przy głównym ołtarzu ustawia się zapalony Paschał.
6. OKRES ZWYKŁY
Czas trwania
Od poniedziałku po Niedzieli Zesłania Ducha Świętego do soboty przed I Niedzielą Adwentu włącznie.
Długość okresu
Już wiemy, że razem z pierwszą częścią tego okresu sprzed Wielkiego Postu jest to łącznie 34 tygodni, choć dokłada liczba też zmienia się każdego roku.
Cechy charakterystyczne Okresu Zwykłego
W tym czasie nie obchodzi się tzw. okresów mocnych, czyli nie wspomina się liturgicznie Tajemnic Bożego Narodzenia, czy Zmartwychwstania, choć każda Msza Święta je tak naprawdę uobecnia na nowo. W Okresie Zwykłym obchodzi się uroczystości, święta i wspomnienia związane z Tajemnicami Trójcy Świętej, Jezusa Chrystusa, Matki Bożej, Aniołów i Świętych. Dni poza uroczystościami, świętami i wspomnieniami są nazywanie dniami powszednimi. Wówczas liturgia Kościoła zezwala na używanie innych formularzy Mszy Świętych wotywnych, okolicznościowych lub w szczególnych potrzebach. Okresy Adwentu, Bożego Narodzenia, Wielkiego Postu czy Wielkanocy tego nie dopuszczają.
Tabela pierwszeństwa dni liturgicznych
Powyżej w dużym skrócie przedstawiłem zarys budowy Kalendarza Liturgicznego, układ jego poszczególnych okresów i czas ich trwania. Teraz chciałbym przedstawić sposób wyboru formularza mszalnego w momencie, gdy obchody liturgiczne się na siebie nachodzą. Zdarzają się takie sytuacje bardzo często, poniżej kilka przykładów:
- w pierwsze piątki miesiąca liturgia dopuszcza odprawienie Mszy Świętej Wotywnej o Najświętszym Sercu Pana Jezusa, ale gdy pierwszy piątek miesiąca wypadnie w czasie okresu mocnego już tego zrobić nie wolno, bo dzień z danego okresu ma pierwszeństwo
- Uroczystość Świętego Wojciecha 23 kwietnia wypadnie w Oktawie Wielkanocy, to wówczas Wielkanoc ma pierwszeństwo
- Święto Świętych Archaniołów 29 września wypadnie w niedzielę to wówczas dzień niedzieli ma przed tym świętem pierwszeństwo
- Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych 2 listopada wypadnie w niedzielę, to z kolei to wspomnienie ma pierwszeństwo przed tą niedzielą
I tak dalej... Takich przypadków są dziesiątki. A gdyby doliczyć Msze Święte okolicznościowe z obrzędem udzielenia jakiś sakramentów, lub Msze Święte Pogrzebowe, to liczba tych przypadków zwiększa się kilkakrotnie. Dlatego Kościół ułożył Tabelę Pierwszeństwa, dzięki której bardzo łatwo jest sprawdzić, które obchody mają pierwszeństwo przed innymi. Spoglądając na tabelę zawsze obchody liturgiczne stające w hierarchii wyżej są ważniejsze, a inne mniej ważne.
CZĘŚĆ I
1. Paschalne Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego.
2. Narodzenie Pańskie, Objawienie, Wniebowstąpienie i Zesłanie Ducha Świętego.
Niedziele Adwentu, Wielkiego Postu, Okresu Wielkanocnego, Środa Popielcowa.
Dni Wielkiego tygodnia od poniedziałku do czwartku włącznie.
Dni w Oktawie Wielkanocy.
3. Uroczystości Pańskie, Najświętszej Maryi Panny oraz świętych.
Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych.
4. Uroczystości własne, a mianowicie:
a) Uroczystość głównego patrona miejscowości lub miasta
b) Uroczystości poświęcenia kościoła własnego i rocznica poświęcenia
c) Uroczystość tytułu kościoła własnego (potocznie odpust)
d) Uroczystość tytuły lub założyciela, albo głównego patrona zakonu lub zgromadzenia
CZĘŚĆ II
5. Święta Pańskie.
6. Niedziele okresu Narodzenia Pańskiego i Okresu Zwykłego.
7. Święta Najświętszej Maryi Panny i świętych.
8. Święta własne, a mianowicie:
a) Święto głównego patrona diecezji
b) Święto rocznicy poświęcenia własnego kościoła katedralnego
c) Święto głównego patrona regionu, prowincji, narodu lub większego terytorium
d) Święto tytułu, założyciela lub głównego patrona zakonu lub zgromadzenia i prowincji zakonnej, z zachowaniem przepisów w punkcie 4
e) Inne święta własne jakiegoś kościoła
f) Inne święta wpisane do kalendarza diecezji, zakonu lub zgromadzenia
9. Dni okresu Adwentu od 17 do 24 grudnia włącznie
Dni w oktawie Narodzenia Pańskiego
Dni powszednie okresu Wielkiego Postu
CZĘŚĆ III
10. Wspomnienia obowiązkowe
11. Wspomnienia obowiązkowe własne, a mianowicie:
a) Wspomnienie patrona miejsca, diecezji, regionu, prowincji, narodu, większego terytorium oraz patrona zakonu lub zgromadzenia i prowincji zakonnej
b) Inne wspomnienia obowiązkowe własne danego kościoła
c) Inne wspomnienia obowiązkowe diecezji, zakonu lub zgromadzenia
12. Wspomnienia dowolne
13. Dni powszednie Adwentu do 16 grudnia włącznie
Dni okresu Narodzenia Pańskiego od dnia 2 stycznia do soboty po Objawieniu Pańskim
Dni powszednie Okresu Wielkanocnego od poniedziałku do Oktawie Wielkanocy do soboty przed Zesłaniem Ducha Świętego włącznie
Dni powszednie Okresu Zwykłego.
Jeśli Uroczystość przypada na dzień liturgiczny mający pierwszeństwo przenosi się tę uroczystość na najbliższy dzień wolny od obchodów wymienionych w punktach 1-8.
Kontakt do Parafii Bedoń
Nr konta Parafii Bedoń
PKO S.A. X Oddział w Łodzi
41 1240 3028 1111 0000 2824 0176